آشنایی با انواع گیربکس موتورسیکلت و نحوه کارکرد آن

هر موتورسیکلتیی برای حرکت نیاز به یک عامل تولید کننده‌ نیرو و یک عامل انتقال دهنده‌ آن دارد. تولید کننده نیرو در آن موتور یا پیشرانه است. انتقال دهنده هم سیستمی متشکل از بخش‌های مختلف است که عمل انتقال نیرو را در کنار هم و به صورت پیوسته انجام می‌دهند. در حقیقت نیروی تولید شده توسط پیشرانه، باید توسط یک سیستم انتقال دهنده، به چرخ‌ها منتقل شود. سه بخش اصلی این سیستم انتقال دهنده شامل کلاچ، جعبه دنده و زنجیر چرخ در موتورسیکلت و دیفرانسیل در خودرو یا موتورسیکلت های سه چرخ هستند که در میان آنها جعبه دنده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. جعبه‌دنده را اصطلاحا گیربکس هم می‌گویند.در ادامه با من حمید حساس همراه باشید تا در این مقاله مهم با جزئیات موضوع را بررسی کنیم و نحوه‌ کار و انواع آن را ذکر نماییم. با سایت باشگاه موتورسواران ایران همراه باشید.

اهمیت این بخش از موتورسیکلت می‌تواند در حد موتور یا مولد نیرو محسوب شود. طراحی و ساخت و تولید و تعمیرات آن نیاز به تخصص بالایی دارد و توجه به حفظ سلامت آن نیز در اولویت‌های نگهداری اصولی از موتورسیکلت است. در ادامه با سایت باشگاه موتورسواران ایران همراه باشید تا در این مقاله مهم با جزئیات موضوع را بررسی کنیم و نحوه‌ کار و انواع آن را ذکر نماییم.

عناوین این مطلب:

• 1- گیربکس چیست و چه وظایفی دارد؟
• 2- اجزا و قطعات گیربکس و چگونگی عملکرد آن
• 3- چرخ دنده‌های گیربکس
• 4- آشنایی با انواع گیربکس
  • 4-1- انواع گیربکس‌های دستی
  • 4-2- انواع گیربکس‌های اتوماتیک
  • 4-3- گیربکس‌های نیمه خودکار

 

گیربکس چیست و چه وظایفی دارد؟

گشتاور تولیدی توسط موتور باید متناسب با نیاز موتورسیکلت به چرخ ها منتقل شود. وظیفه‌ کنترل و تنظیم این قدرت با گیربکس یا جعبه دنده‌ موتورسیکلت است. درواقع گیربکس به راننده اجازه می دهد تا موتورسیکلت را با سرعت‌های مختلف در شرایط متفاوت کنترل کند. اهمیت این بخش از این جهت است که هر موتوری قادر به تولید میزان مشخصی از توان و گشتاور است. اما از طریق گیربکس می‌توان بدون بالا بردن دور موتور و گشتاور، به سرعت دلخواه رسید. گیربکس در کنار این وظیفه‌ مهم کارهای دیگری با درجه اهمیت متفاوت نیز انجام می‌دهد. مانند:

پیشگیری از سرعت‌های ناخواسته: به کمک گیربکس می‌توان موتورسیکلت را در سراشیبی‌ها و شرایط جاده‌ای که احتمال خروج سرعت از کنترل وجود دارد، موتورسیکات را به صورت کامل در اختیار راننده قرار داد.

تنظیم جهت حرکت موتورسیکلت: به کمک گیربکس می‌توان جهت حرکت موتورسیکلت را به جلو و عقب کنترل کرد و به موتورسیکلت قدرتی در راستای جلوگیری در حرکت معکوس داد. یا در برخی موتورسیکلت ها امکان حرکت رو به عقب هم وجود دارد مانند موتورسیکلت های سه چرخ که برای حمل بار طراحی شده اند.

کار کردن موتور بدون حرکت موتورسیکلت: گاهی لازم است که موتور موتورسیکلت فعال باشد اما حرکتی صورت نگیرد. به کمک گیربکس می‌توان انتقال نیروی موتور به چرخ‌ها را متوقف و این امکان را فراهم کرد.

 

اجزا و قطعات گیربکس و چگونگی عملکرد آن

گیربکس‌ها به همان اندازه که مهم هستند از قطعات متعددی نیز تشکیل می‌شوند. مهم‌ترین بخش یک گیربکس چرخ‌دنده‌های آن هستند که بسته به نوع گیربکس در اشکال و جنس‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ساختمان گیربکس تعداد زیادی چرخ دنده روی هم سوار می‌شوند و بسته به فعالیت هر یک، میزان قدرت و گشتاور انتقالی از موتور به چرخ‌ها مشخص می‌شود. هریک از چرخ دنده‌ها نشانگر یکی از دنده‌های روی دسته دنده‌ (سرعت دنده‌) داخل کابین هستند.

وجود این چرخ دنده‌ها در تمام انواع گیربکس ثابت است اما نوع و تعداد آنها تغییر می‌کند. اگر می‌خواهید تصوری از چرخ‌دنده‌های داخل یک گیربکس داشته باشید، چرخ‌دنده‌های مختلف یک دوچرخه دنده‌ای را تصور کنید که احتمالا آن را زیاد دیده‌اید. اجزای دیگر سیستم گیربکس موتورسیکلت که در درجه‌ کمتر اهمیت قرار دارند عبارتند از:

• پوسته گیربکس

جنس این بخش از چدن ریخته‌گری است و چرخ دنده‌ها، یاتاقان‌های گیربکس و محورها را در خود جای می‌دهد.

• شافت ورودی یا محور کلاچ

این محور که به شافت کلاچ نیز معروف است محور محرک گیربکس محسوب می‌شود. این محور به صورت یک ‌پارچه به چرخ‌ دنده‌ای در بخش ورودی پوسته‌ گیربکس متصل است و از طریق کلاچ با موتور موتورسیکلت در ارتباط است.

• شافت واسط یا محور زیر

این محور وظیفه‌ انتقال گشتاور از محور محرک به محور متحرک را بر عهده دارد. روی آن تعدادی چرخ ‌دنده تعبیه شده است که با محور یک‌ پارچه هستند. چرخ دنده‌ ابتدایی این محور با چرخ‌دنده‌ی محور محرک درگیر است و سرعت ورودی را که توسط موتور تولید شده است، به همان صورت و بدون تغییر در میزان آن به سمت شاف خروجی هدایت می‌کند. چرخ دنده‌های روی این شافت اندازه‌های متفاوتی دارند.

• شافت خروجی یا محور اصلی

این محور که به واسطه‌ چرخ‌دنده‌ها و یاتاقان‌ها با محور واسط در ارتباط است، نیروی تبدیل شده در جعبه دنده را به سمت میل گاردان یا دیفرانسیل هدایت می‌کند. روی این محور نیز چرخ‌ دنده‌های مختلفی تعبیه شده است اما نه به صورت یک‌پارچه. در واقع چرخ دنده‌های روی این محور که قطرهای متفاوتی هم دارند، به کمک یاتاقان‌ها روی آن حرکت دورانی دارند. حرکت این چرخ‌ دنده‌ها به واسطه‌ درگیر شدن آن‌ها با چرخ‌دنده‌های شافت واسط امکان‌پذیر می‌شود.

• یاتاقان یا بیرینگ گیربکس

این قطعه که چرخ دنده‌ هماهنگ کننده نیز نامیده می‌شود در لایه‌ داخلی دندانه‌دار ساخته شده و با حرکت کشویی به سمت چرخ دنده‌ مورد نظر رفته با آن چفت شده و موجب فعالیتش می‌شود.

• دسته دنده

این بخش، بیرونی‌ترین جزء سیستم گیربکس است. دسته دنده که در برخی از موتورسیکلتهای با گیربکس اتوماتیک به طور کامل حذف شده است، عموما مسیری H شکل را برای تغییر دنده‌ها مختلف در جعبه دنده طی می‌کند. کنترل این دسته‌ اهرمی شکل ممکن است به صورت خودکار صورت بگیرد یا در دست راننده باشد.

• میل ماهک

میل ماهک رابط بین دسته دنده و ماهک است و راننده با حرکت دسته دنده در واقع میل ماهک را حرکت می‌دهد. عملکرد این میله‌ فلزی براساس نوع گیربکس متفاوت است. مکانیزم آن می‌تواند دستی، الکترونیکی، خلائی و هیدرولیکی باشد. امروزه بیشتر شاهد مکانیزم دستی و الکترونیکی آن هستیم. در حالت دستی، با حرکت دست راننده حرکت می‌کند. در این حالت همچنین تعداد میل ماهک با تعداد دنده‌ها تغییر می‌کند. برای مثال در یک جعبه دنده‌ ۴سرعته ۳ میل ماهک داریم. در مکانیزم الکترومغناطیسی حرکت میل ماهک بر پایه‌ روابط الکترو مغناطیسی و ارتباط مگنت‌های متصل به آن‌ها با هسته‌های آهنی و سیم‌پیچ‌های موجود در جعبه دنده موجب حرکت آن‌ها می‌شود.

• ماهک

قطعه‌ای خمیده و فلزی است متصل به انتهای میل ماهک. نیروی وارده بر میل ماهک توسط دسته دنده به آن منتقل شده و موجب حرکتش می‌شود. حرکت ماهک نیز کشویی دنده را درگیر کرده و در نتیجه چرخ دنده‌ مورد نظر فعال شده و سرعت موتورسیکلت تنظیم می‌شود. به تعداد هر میل ماهک یک ماهک در گیربکس وجود دارد. 

برای اینکه بتوان چرخ دنده های مقابل یکدیگر را با هم درگیر نمود نیاز به ماهک است که با نام شافت مارپیچ یا اصطلاح تعمیرکاران شافت حلزونی دارد. این شافت که به بواسطه شیارهای مارپیچ مانند بر روی خود طراحی و ساخته شده است به کمک دو بازوی U شکل که بر روی یک شافت دیگر نصب میشود و یک سر این قطعه U شکل درون شیارهای شافت مارپیچ قرار میگیرد و با چرخش شافت پارپیچ قطعه U شکل به چرخش در آمده و باعث جابجایی چرخ دنده های گیربکس شده و در نتیجه این جابجای چرخ دنده ها نسبت به یکدیگر درگیر می شوند.

در گیربکس موتورسیکلت ها معمولا به دلیل عدم روانکاری مناسب و یا استفاده از روغن موتور نا مناسب شیارهای درون شافت مارپیچ با سایدگی دچار شده و باعث میگردد که جابجایی چرخ دنده های گیربکس به خوبی صورت نگیرد و یا در زمان تعویض دنده صدای زیادی به گوش برسد.

• کشویی دنده

قطعه‌ای است که از دو جهت شیار دارد و از یک سمت ماهک در یکی از این شیارها قرار گرفته و موجب حرکت آن می‌شود و از جهت دیگر در جعبه دنده برنجی و یاتاقان در شیار دیگر آن قرار می‌گیرد و دنده انتخاب شده وارد مدار می‌شود. کشویی روی قطعه‌ای با نام توپی حرکت رفت و برگشت را انجام می‌دهد.

• دنده برنجی

برای درگیر شدن دنده‌های کشویی و یاتاقان‌های گیربکس و انجام هرچه سریعتر و دقیق‌تر این درگیری، از دنده برنجی که بین این دو قطعه قرار می‌گیرد استفاده می‌شود. دنده برنجی که جسمی فلزی و حلقه‌ای است در اطراف خود فرم دندانه‌دار دارد و به دلیل اصطکاک بیشتر با یاتاقان با سرعت بیشتری با این قطعه چفت می‌شود. همچنین در کنار یاتاقان‌ها، نیروهای دورانی و طولی وارد آمده به آن‌ها را کاهش می‌دهد.

• کاسه نمد یا عایق نشت

از یاتاقان‌ها و روغن درون آن‌ها در برابر نفوذ ذرات گرد و غبار محافظت می‌کنند.

 

چرخ دنده‌های گیربکس

چرخ دنده‌ها مهم‌ترین و اصلی‌ترین قطعه در گیربکس یک موتورسیکلت هستند و بدون آن‌ها جعبه دنده معنا و کاربرد خود را کامل از دست می‌دهد. چرخ‌دنده‌ها که اساسی‌ترین قطعات مکانیکی موجود در پوسته‌ جعبه دنده به شمار می‌روند هر یک نماینده یکی از دنده‌های موتورسیکلت هستند.

در واقع اگر موتورسیکلت جعبه دنده‌ ۶ سرعته داشته باشد، ۶ جفت چرخ دنده مربوط به این سرعت‌ها در گیربکس تعبیه می‌شود. چرخ دنده‌ها، حلقه‌هایی فلزی با دیواره‌ بیرونی دندانه‌دار و در قطرهای متفاوت هستند که روی محورهای خود سوار می‌شوند. ارتباط بین محورها از طریق درگیری دندانه‌های این چرخ دنده‌ها برقرار می‌شود.

همچنین چرخ‌دنده‌ها، انتقال گشتاور را با حرکت خلاف جهت آن کنترل می‌کنند. با تفاوت در قطر چرخ‌ دنده‌ها و در نتیجه ایجاد تفاوت در سرعت حرکت آن‌ها روی محور نیز تغییر در گشتاور منتقل شده از موتور به چرخ‌ها ایجاد می‌شود. به این ترتیب که چرخ دنده‌ قطورتر به دلیل وزن بیشتر سرعت کمتری دارد و بالعکس. این چرخ دنده‌ها عامل تفاوت بین دنده‌ سنگین و سبک هستند. به این ترتیب که نحوه‌ چرخش و انتقال گشتاور توسط آن‌ها منجر به سرعت و قدرت بالاتر در دنده‌ها‌ی سنگین (چرخ دنده‌ها‌ی قطورتر) و سرعت بیشتر و قدرت کمتر در دنده‌ها‌ی سبک (چرخ دنده‌‌های نازک‌تر) می‌شود. بنابراین چرخ‌دنده‌های قطورتر مربوط به دنده‌های ابتدایی و برای شروع حرکت هستند و چرخ‌دنده‌های باریک‌تر مربوط به دنده‌های بالاتر هستند که در سرعت‌های بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

اما برای درگیر شدن چرخ‌دنده‌ها با هم باید حتما اندازه‌ دنده‌های آن‌ها دو به دو برابر باشد. البته نیازی نیست که قطر این چرخ دنده‌ها یکی باشد. چرخ دنده‌ها دارای دو نوع فرم دندانه‌ ساده و مارپیچ هستند. همچنین این قطعات مهم براساس جهت انتقال قدرت به سه دسته‌ عمود محور، موازی محور و افقی محور تقسیم می‌شوند.

 

 

آشنایی با انواع گیربکس

گیربکس از ساده‌ترین شکل در اولین موتورسیکلتی مدرن جهان، تولید بنز، تنها به صورت دو سرعته مورد استفاده قرار گرفت و با پیشرفت علم مکانیک این سیستم نیز پیشرفت‌های فراوانی کرد و به مرور به انواع آن اضافه شد. اکنون سه دسته بزرگ جعبه دنده وجود دارد؛

∗ گیربکس‌های دستی

∗ گیربکس‌های اتوماتیک یا خودکار

∗ گیربکس‌ها نیمه خودکار 

امروزه به طور کلی مردم با دو نوع اتوماتیک و دستی گیربکس آشنایی دارند و تنها به ذکر دستی یا خودکار بودند جعبه دنده‌ها در بیان خصوصیات فنی یک موتورسیکلت اکتفا می‌کنند. همچنین اطلاعات در این زمینه در این کلیات خلاصه می‌شود که درگیر کردن دنده‌ها برای حرکت و تغییر آن‌ها در مدل‌های گیربکس دستی نیاز به دخالت راننده و حرکت دسته دنده توسط او دارد، ولی در مدل‌های اتوماتیک تغییر دنده‌ها به صورت خودکار، توسط موتورسیکلت و بدون نیاز به دخالت نیرویی بیرونی انجام می‌شود. حال اینکه این سه دسته‌ بزرگ، خود انواع مختلفی دارند که عملکرد و راندمان و نتیجه‌ متفاوتی ارائه می‌دهند. با هم برخی از مهم‌ترین آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

 

۱. انواع گیربکس‌های دستی

گیربکس‌های دستی نیاز به درگیری کلاچ با موتور که با فشار پدال آن توسط راننده صورت می‌گیرد دارند. همچنین تعویض دنده‌ها توسط راننده به وسیله‌ دسته دنده انجام می‌شود. شاید استفاده‌ مداوم از پدال دنده آزاردهنده باشد یا فشردن و رها کردن کلاچ برای ساعت‌ها رانندگی آن‌ هم گاهی در ترافیک منجر به خستگی فراوان راننده شود، اما بسیاری همچنان گیربکس‌های دستی را به خودکار ترجیح می‌دهند. از آن جهت که کنترل موتورسیکلت کاملا در دست خود راننده است و به تمایل خود سرعت موتورسیکات را افزایش یا کاهش می‌دهد.

به طور کلی گیربکس ها به دو بخش قدرتی و سرعتی طبقه بندی میشوند.

گیربکس قدرتی:

به گیربکس هایی که میزان قدرت ایجاد شده توسط آنها در دور موتورهای کمتر و با قدرت بیشتری ایجاد میشود گیربکس های قدرتی گفته میشود. این گیربکس ها بیشتر برای استفاده در موتورسیکلت های درون شهری و یا موتورسیکلت های دو منظوره ورزشی، تریل ها و کراس ها بیشترین استفاده را دارد. این گیربکس ها به واسطه قدرت بالایی که ایجاد میکنند قادر هستند تا بار زیادری را حمل و یا در مسیرهای پر شیب با قدرت بالا حرکت نمایند و حداکثر سرعتی که توسط این گیربکس ها ایجاد میشود چیزی در حدود 75 الی 100 کیلومتر بر ساعت می باشد.

 

گیربکس سرعتی:

به گیربکس هایی که میزان قدرت ایجاد شده توسط آنها در دور موتورهای بالا و با افزایش گردش چرخ دنده ها به نسبت قدرت ایجاد شده بیشتر ایجاد میشود گیربکس های سرعتی گفته میشود. این گیربکس ها بیشتر برای استفاده در موتورسیکلت های نیمه اسپرت و تمام اسپرت بیشترین استفاده را دارد. این گیربکس ها به واسطه چرخش بالای چرخ دنده ها و کمک گرفتن از دور موتورهای بالاتر به یک نسبت قدرت بالاتری در چرخ دنده های 5 و 6 ایجاد میکنند و قادر هستند تا در دنده یک شتاب اولیه بالایی ایجاد نمایند و در مسیرهای کم شیب با سرعت بالا حرکت نمایند و حداکثر سرعتی که توسط این گیربکس ها ایجاد میشود چیزی در حدود 120 الی 400 کیلومتر بر ساعت می باشد.

وجه تمایز گیربکس های سرعتی با قدرتی در این است که گیربکس های قدرتی در دور موتورهای زیر 5000 هزرا هرچه از دنده یک به دنده بالاتر می رویم قدرت کاهش چشمگیر و از دور موتور 6000 به بالا قدرت افرایش می یابد اما در شیب های زیاد قادر به حرکت بدون توقف هستند اما در گیربکس های سرعتی در دنده یک و دو قدرت بالایی وجود دارد و این قدرت در دور موتورهای کاملا ازاد تا 10.000 دور در دقیقه ایجاد می شود اما در دنده سه و چهار قدرت کاهش چشمگیر و مجدد در دنده 5 یا شش قدرت نسبتا افزایش و دور موتور تا 12.000 هزار دور آزادانه افزایش پیدا و باعث میشود تا بتواند با نیروی باد مقابله و در نتیجه سرعت افزایش یابد.

هزینه تولید گیربکس های سرعتی بسیار بالا و همچنین نیازمند آلیاژ بهتری نسبت به گیربکس های قدرتی دارد زیرا باید دما و فشار بیشتری را تحمل نماید.

همچنین در گیربکس های سرعتی نیاز به یک پمپ روغن قویتر و قابلیت انتقال حجم روغن بیشتر در ثانیه را دارد به همین دلیل موتورسیکلت های نیمه اسپرت و اسپرت قیمت های بسیار بالایی دارند.

 

گیربکس‌های دستی (منظور تعویض دنده ها به صورتی انتخابی توسط شخص صورت میگرد توسط پلال تعویض دنده به واسطه نیروی پای راننده) به ۲ دسته‌ تقسیم می‌شوند که دسته‌ قدیمی‌تر اکنون تنها در موتورسیکلت‌ها ارزان قیمت و با قدرت کمتر از 12 اسب بخار مورد استفاده قرار می‌گیرد مانند اکثر موتورسیکلت های هندا 125. استفاده از گیربکس های 4 یا 5 دنده پیاپی (تعویض دنده های پشت سر هم است مثلا از دنده یک تا پنج باید پدال به پایین فشار داده شود) در انواع موتورسیکلتها منسوخ شده است اما به دلیل هذینه تولید کم آنها و همچنین قدرت نسبتا خوب برای موتورسیکلت های درون شهری (4 دنده) و تقسیم و تنظیم سرعت بهتر (5 دنده) همچنان برای کشورهای آسیایی (4 دنده) و کشورهای اروپایی و آمریکایی (پنج دنده) بیشترین استفاده را دارد. گیربکس‌های دستی عموما ۴ یا ۵ سرعته طراحی می‌شوند، اما به ندرت نمونه‌های ۶ سرعته‌ آن نیز تولید می‌گردد و بیشتر در موتورسیکلت های رده دو منظوره ورزشی (مانند تریل ها) یا موتورسیکلت های چند سیلندر با حجم حداقل 450 سی سی کاربرد دارد.

– گیربکس‌های ترتیبی(غیر سنکرونیزه)

در این نوع گیربکس دستی باید تعویض دنده‌ها به صورت پشت هم و به ترتیب صورت می‌گرفت و امکان تغییر دنده مثلا از دنده ۲ به دنده ۴ وجود نداشت. این معضل، رانندگی و کاهش یا افزایش سرعت را سخت و زمان‌بر می‌کرد.

– گیربکس‌های غیر ترتیبی(سنکرونیزه)

این نوع جعبه دنده دستی که امروزه به عنوان گیربکس‌های دستی در انواع موتورسیکلت های گران قیمت و با قدرت بالای 14 اسب بخار با گیربکس دستی 5 یا 6 دنده یا تعویض دنده معکوس (دنده یک پایین و دنده دو، سه، چهار، پنج و شش در بالا) مورد استفاده است قابلیت جا گذاشتن برخی سرعت‌ها و جهش به سرعت بالاتر دنده را دارد. برای مثال می‌توان پدال دنده را از سرعت ۲ به ۴ منتقل کرد و نیاز به رعایت ترتیب نیست. البته باید توجه داشت که در موتورهای تریل و دو منظوره ورزشی و کراس ها به دلیل قدرت بسیار بالا در زمان کاهش سرعت با دور موتورهای بالای 4000 دور در دقیقه اگر اشتباهی توسط راننده صورت بگیرد و دنده معکوس از 5 به یکباره به 3  صورت پذیرد به سادگی چرخدنده 3 خورد میگردد. این نکته در گیربکس های 6 دنده هم صادق است و متاسفانه شاهد هستم اکثر افراد به دلیل عدم آگاهی و دانش فنی با رانندگی غیر اصولی باعث آسیب به گیربکس می شوند و با خورد شدن چرخ دنده های گیربکس، مشکل را از عدم کیفیت موتورسیکلت می دانند.

گیربکس های دستی 4 یا 5 دنده پی در پی دارای یک ایراد هستند و آن هم زمانی که شما در حال رانندگی با سرعت بالای 50 کیلومتر در ساعت هستید اگر از روی یک مانع عبور کنید به دلیل ضربه وارد شده به موتورسیکلت به یکباره شافت مارپیچ می چرخد و باعث معکوس شدن یا خلاص شدن دنده میشود که در صورتی که در سرعت بالای 80 کیلومتر یا دور موتور بالاتر از 6500 دور در دقیقه این انتفاق رخ دهد می تواند منجر به عدم کنترل موتورسیکلت و در نتیجه حادثه ناگوار برای راننده و سرنشین گردد.

اما در  گیربکس های 5 یا 6 دنده معکوس چنین مشکلی وجود ندارد و ایمنی سرنشین و راننده و کنترل موتورسیکلت بسیار افزایش یافته است.

 

۲. انواع گیربکس‌های اتوماتیک

استفاده از این نوع گیربکس‌ها راحت‌تر و ساده‌تر است و نیاز به مهارت بالایی در رانندگی برای تعویض دنده‌های به موقع و درگیر کردن کلاچ ندارند. برای استفاده از آن‌ها قرار دادن دنده در حالت رانندگی و فشردن پدال گاز کافی است تا موتورسیکلت به حرکت درآید. در این سیستم که از پیچیدگی‌های فراوانی برخوردار است، پدال کلاچ حذف می‌شود و دنده‌ صحیح و مناسب توسط موتورسیکلت برای راننده انتخاب می‌شود. امروزه انواع مختلفی از گیربکس‌های خودکار در صنعت موتورسیکلتسازی توسط کمپانی‌های متفاوت مورد استفاده قرار می‌گیرد. عمده‌ آن‌ها عبارتند از:

– گیربکس‌های خودکار سیاره‌ای (AT)

متداول‌ترین گیربکس‌های خودکار در صنعت موتورسیکلتسازی هستند و از چرخ‌ دنده‌های خورشیدی سیاره‌ای برای انتقال قدرت استفاده می‌کنند. کلاچ خودکار آن‌ها هیدرولیکی است با یک سیستم کنترلی مجزا. پیشتر این گیربکس‌ها ۳ یا نهایتا ۴ سرعته ساخته می‌شدند، ولی با پیشرفت صنعت مکانیک، اکنون گیربکس‌های AT با ۹ سرعت نیز تولید می‌شوند. البته که از آن‌ها در موتورسیکلتهای پیشرفته و لوکس یا اسپرت استفاده می‌شود.

 

– گیربکس‌های AMT

این گیربکس‌ها براساس جعبه دنده‌های دستی طراحی شده‌اند و عمل کلاچ‌گیری و تعویض دنده در آن‌ها از طریق قطعات الکترومکانیکی که روی آن‌ها نصب شده است انجام می‌شود. این نوع گیربکس‌ها که سیستم ساده‌تری دارن در قطعات و اجزا با گیربکس‌های دستی مشترک هستند، به همین دلیل هزینه‌ ساخت و نگهداری آن‌ها کمتر است. برای تغییر گیربکس موتورسیکلت از نوع دستی به نوع اتوماتیک از جعبه دنده‌های AMT استفاده می‌شود.

– گیربکس‌های پیوسته‌ متغیر یا CVT

از عمر استفاده‌ این گیربکس‌ها چندان نمی‌گذرد اما همین زمان تقریبا کوتاه کافی بوده تا به یکی از محبوب‌ترین گیربکس‌های خودکار در صنعت موتورسیکلت سازی تبدیل شود. در این نوع جعبه دنده، تعویض دنده‌ها به صورت پیوسته انجام می‌شود و فاصله‌ای که منجر به افت توان و شتاب شود در بین تعویض دنده‌ها احساس نمی‌شود.

قطعات آن‌ها متفاوت از قطعات معمول مورد استفاده در دیگر گیربکس‌ها است و انتقال قدرت در آن‌ها توسط دو قطعه‌ مخروطی شکل به نام پولی و تسمه‌ای پلیمری یا فلزی که این دو مخروط را به هم متصل می‌کند صورت می‌گیرد. این دو مخروط هر یک دارای محورهای مجزایی هستند که حول آن‌ها حرکت دورانی دارند. تغییر سرعت حرکت نسبی آن‌ها سبب تغییر سرعت گشتاور و در نتیجه تغییر دنده می‌شود.

 

– گیربکس‌های DCT یا دو کلاچه

جدیدترین فناوری‌های مکانیکی در این نوع جعبه دنده‌ها به کار گرفته شده است. ساختار آن‌ها شبیه به گیربکس‌های دستی معمولی است اما با استفاده از دو جعبه دنده‌ مستقل که هر یک به سیستم کلاچ جداگانه‌ مستقل خود مرتبط هستند. دنده‌های زوج و فرد به صورت جداگانه بر روی این دو گیربکس‌ مجزا تعبیه شده‌اند.

هر دو جعبه دنده در این سیستم با یک واحد پردازنده‌ گیربکس در ارتباط هستند و کنترل سیستم کلاچ‌گیری توسط این واحد صورت می‌گیرد. تغییر دنده و سرعت نیز با قطعات الکترومکانیکی متصل به محورهای جعبه دنده‌ها انجام می‌شود. این جعبه دنده‌ها که به صورت تمام اتوماتیک فعالیت دارند امکان تعویض دنده‌ دستی را نیز به راننده می‌دهند. این نوع گیربکس‌ها که معمولا به صورت پنج و شش سرعته تولید می‌شوند در موتورسیکلتهای لوکس به کار می‌روند و استفاده از مدل هفت سرعته‌ آن‌ها نیز به تازگی در موتورسیکلتها اسپرت و مسابقه‌ای رواج یافته است.

 

۳. گیربکس‌های نیمه خودکار

این نوع گیربکس که منوتیک نیز نامیده می‌شود عمل تعویض دنده را برای راننده ساده‌تر از نوع دستی و کارآمدتر از نوع اتوماتیک می‌سازد. تفاوت آن‌ها با گیربکس‌های خودکار و دستی در این است که عمل تعویض دنده به صورت خودکار انجام می‌شود اما به راننده امکان کم و زیاد کردن دنده‌ها به صورت دلخواه را می‌دهد.

گیربکس‌های خودکار معمولی در دسته دنده‌ میان کنسولی خود تنها چهار حالت حرکت، خلاص، عقب و پارک را در اختیار راننده می‌گذاشتند، اما این گیربکس‌ها که اهرم تعویض دنده‌ آنها به صورت شیفترهای مخصوص در پشت غربیلک فرمان تعبیه می‌شود امکان کنترل سرعت دنده‌ها را با کم و زیاد کردن آن‌ها به راننده می‌دهند. این گیربکس‌ها انواع و اسامی مختلفی دارند که توسط موتورسیکلتسازان ابداع شده‌اند. رایج‌ترین آن‌ها عبارتند از:

– گیربکس‌های تیپ ترونیک

این جعبه دنده که از ابداعات شرکت پورشه است و تکنولوژی انحصاری این کمپانی محسوب می‌شود عملکردی شبیه به گیربکس‌های خودکار معمولی دارد. پورشه امتیاز استفاده از این سیستم را به برخی موتورسیکلتسازان مانند فولکس واگن و آئودی فروخته است. در این سیستم امکان تعویض دنده توسط راننده پیش از فعالیت سیستم خودکار وجود دارد. بنابراین اگر فاصله‌ تعویض دنده‌ها توسط سیستم خودکار زیاد باشد و ضرایب آن‌ها با اختلاف زیاد انتخاب شوند راننده می‌تواند به صورت دستی اقدام به تعویض دنده نماید. این نوع جعبه دنده امکان دنده معکوس را نیز به راننده می‌دهد.

 

– گیربکس‌های تیپ ترونیک S

در گیربکس‌های تیپ ترونیک راننده برای دخالت در تعویض دنده باید حالت کنترل دستی را فعال کند، اما در این سیستم که مکانیزم پیشرفته‌تری دارد، راننده بدون فعال‌سازی حالت دستی می‌تواند در عمل تعویض دنده دخالت کند و در صورت عدم دخالت مجدد او سیستم گیربکس به حالت خودکار باز می‌گردد.

 

– گیربکس‌های شیفت‌ترونیک

عملکردی شبیه به گیربکس‌های تیپ‌ترونیک S دارند. این جعبه دنده که توسط شرکت هیوندای ساخته شده و عموما در موتورسیکلتهای این کمپانی به کار می‌رود تفاوت چندانی با تیپ ترونیک‌های S ندارد و تنها ممکن است در آن‌ها اهرم تعویض دنده در میانه‌ کنسول به شکل دسته دنده تعبیه شود و شاهد شیفتر فرمان در آن‌ها نباشیم.

---

منبع: باشگاه موتور سواران ایران

---

ادامه نظرات